Iluzjonizm

Termin „malarstwo iluzjonistyczne” wywodzi się od francuskiej nazwy iluzjonistycznej techniki malarskiej – „trompe l’oeil” (dosłownie – „oszukanie oka”). Pierwsze elementy iluzjonistyczne pojawiały się już w starożytności, między innymi w malarstwie pompejańskim.

Prawdziwy rozkwit malarstwa iluzjonistycznego miał jednak miejsce w epoce baroku i związany był nierozłącznie z bogatą, dekoracyjną architekturą tego okresu. Monumentalne obrazy barokowych iluzjonistów pokrywały ściany i sklepienia kościołów i pałaców, tworząc złudzenie rzeczywistej przestrzeni i trójwymiarowości.
Iluzjonizm w malarstwie rozwinął się w dwóch kierunkach: malarstwa ściennego i sztalugowego.

Cechy malarstwa iluzjonistycznego:

• dokładne oddawanie złudzenia rzeczywistości,
• zachowywanie wierności barwy i materialności postaci i przedmiotów przedstawianych na obrazie,
• wykorzystywanie zasad perspektywy,
• stosowanie anamorfozy, czyli celowe deformowanie obrazu widoczne, gdy patrzy się z normalnego punktu widzenia, ale znikające, gdy spogląda się pod określonym kątem,
• stosowanie skrótów,
• stosowanie światłocienia.

Pere Borrell del Caso, Escaping criticism, 1874

Chociaż iluzjonizm jest utożsamiany głównie z barokiem, praktycznie każda epoka malarska miała swoich iluzjonistów. Także obecnie styl ten jest dość popularny. Malarstwo iluzjonistyczne znajduje praktyczne zastosowanie jako dekoracja wnętrz sklepów, restauracji, urzędów, a nawet prywatnych domów i mieszkań. Stosuje się je także w tworzeniu scenografii.

Idee iluzjonizmu są także żywe wśród współczesnych malarzy związanych z kręgiem trójwymiarowego Street Artu.

Jednym z nielicznych uznanych obecnie malarzy iluzjonistycznych jest niemiecki artysta Manfred Stader. Wielokrotnie wystawiał on swoje prace w Polsce, między innymi w Gdańsku i Warszawie.

Stader wykorzystuje do malowania trójwymiarowego swoją wiedzę matematyczną, znajomość zasad perspektywy i optyki.

Najważniejsi przedstawiciele iluzjonizmu w malarstwie:

• Andrea Mantegna (Fresk na suficie Camera degli Sposi, Palazzo Duccale, Pałacu Książęcego w Mantui, 1465-1475; „Opłakiwanie zmarłego Chrystusa”, 1475-1478);
• Andrea Pozzo (sklepienie Kościoła Św. Ignacego w Rzymie, 1685-1691; sklepienie kościoła Jezuitów w Wiedniu, 1704);
• Pere Borrell del Caso („Escaping criticism”, 1874);
• William Michael Harnett („Martwa natura – skrzypce i muzyka”, 1888; „Wierny colt”, 1890);
• John Frederick Peto („Lincoln i Gwiazda Dawida”, 1904; „Listy”, 1908);
• Otis Kaye („D’jia vu?”, 1996; „Róg Joshu”, 1999);
• David Brega („Kolory”, 1999-2000; „Soczysta para”, 2004).