Rok powstania: 1480-1490
Technika malarska: olej na desce
Gatunek malarski: malarstwo religijne
Styl malarski: malarstwo późnośredniowieczne
Ekspozycja: Muzeum Prado w Madrycie

Hieronim Bosch, Ogród rozkoszy ziemskich, 1480-1490

„Ogród ziemskich rozkoszy” został namalowany  ok. 1480-1490 r. przez Hieronima Boscha, reprezentanta młodszej generacji prymitywistów niderlandzkich. Tryptyk ten powstał w technice olejnej naniesionej na deskę o wymiarach 220×389 cm. Dziś można go ujrzeć w Museo del Prado, znajdującym się w Madrycie.

Hieronim Bosch stworzył ten tryptyk najprawdopodobniej na zamówienie jednej z ówczesnych rodzin szlacheckich. Tytuł nadany przez autora tylko centralnemu panelowi obrazu dziś odnosi się do całości tryptyku. Na obu panelach „Ogrodu rozkoszy ziemskich” można zauważyć napis, będący cytatem z Biblii: „On bowiem rzekł, i powstało […]”.

Dzieło Boscha przedstawia biblijne stworzenie świata, a także wpływ grzechu oraz zła na ludzi. Na centralnej części tryptyku widzimy tytułowy „Ogród ziemskich rozkoszy”. Panel ten mierzy 220 cm wysokości i 195 cm szerokości. Przedstawia on upadek ludzkości i zwycięstwo grzechu. Widzimy jak nadzy ludzie spędzają czas na cielesnych igraszkach, jedzeniu oraz piciu. Na pierwszym planie kłębią się liczne grupy kochanków i galopujący na różnego rodzaju zwierzętach szpalery ludzi. Kolorystyka zachowana jest w jasnych barwach z dominującą ochrą, żółcieniem i błękitem.

Boczne panele: lewy zatytułowany „Ziemski Raj” („Ogród Eden”) oraz „Piekło” posiadają 220 cm wysokości oraz po 95 cm szerokości. W centrum tego pierwszego panelu znajduje się Źródło Życia, które swoim wyglądem przypomina dziwaczny, zdeformowany kwiat. Po prawej stronie widzimy węża wijącego się wzdłuż drzewa poznania dobra i zła. Na dole „Ziemskiego Raju” można spostrzec 3 sylwetki: Adama, Boga (przybierającego postać Jezusa) i Ewy. Obok nich wyrasta drzewo życia. W tle widać zwierzęta (jedne odrealnione, a drugie ukazane realistycznie) oraz pasma górskie. Barwy są przytłumione, a dominującymi kolorami są: brązy, zgaszone błękity i ochra.

„Piekło” jest najciemniejszym fragmentem tryptyku Boscha, gdyż malarz używał tu głównie czerni. Miało to na celu podkreślenie tego straszliwego miejsce, gdzie ludzie przeżywają  tortury ze strony piekielnych potworów oraz są zjadani przez ogromne ptactwo i są przykuwani do ogromnych instrumentów.

Całość dzieła „Ogrodu ziemskich rozkoszy” swoim wyglądem przypomina oniryczną wizję powstania świata, który zanurza się w grzechu.

Po zamknięciu paneli ukazuje się obraz Ziemi, która przybrała postać płaskiego dysku z lądem otoczonym wodami. Świat został oświetlony promieniami słońca, które rozproszyło czarne, sztormowe chmury. Kolorystyka całości pozostała jednak ponura i ciemna. Flora i fauna także pozostały nierealne i dziwaczne, a w lewej górnej części Bosch umieścił niewielki wizerunek Boga.

Obraz ten interpretuje się jako potępienie wad i słabości rodu ludzkiego, które skazują go na wieczne potępienie oraz męki piekła. Stanowi ostrzeżenie przed cielesną miłością, żądzą i brakiem pohamowania. „Ogród rozkoszy ziemskich” Boscha to próba nawrócenia człowieka ku sferze duchowej i odrzucenia cielesnych pokus. Doskonale obrazuje on średniowieczne przekonanie o grzesznej naturze ludzi.