Trwałość pamięci – Salvador Dali

Rok powstania: 1931
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: surrealizm
Ekspozycja: Museum of Modern Art w Nowym Jorku

Salvador Dali, Trwałość pamięci, 1931

„Trwałość pamięci” (hiszp. „La persistencia de la memoria”) jest najsłynniejszym obrazem autorstwa hiszpańskiego surrealisty – Salvadora Dalego. Świat zna go również pod nazwą „Uporczywość pamięci” lub „Cieknące zegary” czy „Miękkie zegary”. Powstał on w 1931 r. jako olej na płótnie o wymiarach 24×33 cm. Początkowo „Trwałość pamięci” była wystawiana w galerii Pierre Colle w Paryżu, a od 1934 r. można ją podziwiać w nowojorskim Museum of Modern Art.

Obraz ten stanowi jeden z najbardziej znanych symboli surrealizmu oraz popkultury. Kompozycja „Trwałości pamięci” jest mieszana, w której artysta wykorzystał nadrealność, zaskakujące zestawienia, oniryzm, a także światłocień. Kolorystyka obrazu jest stonowana oraz spokojna. Przeważają tu brązy, błękity, biele i czerń.

Reprodukcje tego dzieła wykorzystywane są do tworzenia pocztówek czy kartek. Często pojawia się ono również w komiksach czy różnego rodzaju filmach.

„Trwałość pamięci” S. Dalego łączy w sobie elementy realności oraz fantazji. Obraz ten przedstawia trzy zdeformowane i roztapiające się tarcze zegarów kieszonkowych, na których tle widać nadmorski krajobraz. Czwarty zegar w kolorze starego złota, zjadany przez mrówki, pozostał zamknięty. Malarz umieścił go w lewym dolnym rogu swojego dzieła. Na środku obrazu, tuż pod rozpuszczającą się tarczą jednego z zegarów można rozpoznać ludzką głowę, która najprawdopodobniej stanowi autoportret hiszpańskiego artysty.

Dali stworzył swój obraz w sposób bardzo zaskakujący i swobodnie połączył ze sobą różne przedmioty. Elementy na płótnie „Trwałości pamięci” zostały tak rozmieszczone, iż mamy wrażenie dużej przestrzeni oraz pustki. Dzięki swojej bujnej wyobraźni Salvador Dali podzielił wszystkie detale na „miękkie” (zegary) i „twarde” (skały wybrzeża).

Miękkie zegary są wiotkie i rozpuszczają się jak przejrzały ser camembert, który malarz spożył tego samego wieczora, rozmyślając o filozofii i o problemach „supermiękkości” („paranoiczno-krytyczny camembert”). Tajemniczy krajobraz w tle tarcz zegarów to Port Lligat u wybrzeży Katalonii, w którym on i jego ukochana Gala najczęściej spędzali wakacje. Mrówki to powtarzający się motyw w obrazach Dalego. Symbolizują one rozkład i atakują mechanizm czasu, czyli złoty zegarek kieszonkowy, będący metaforą przemijania ludzkiej egzystencji.

Interpretacji tytułu tego dzieła S. Dalego jest wiele. Jedna z nich mówi, iż ma on odzwierciedlać najczęstsze wrażenie, jakie czyni on na swoim odbiorcy, czyli pozostawia trwały ślad w jego pamięci.

Rok przed powstaniem tego dzieła Salvador Dali sformułował swoją metodę „paranoiczno-krytyczną”, która polegała na poddawaniu się halucynacjom w celu stworzenia czegoś, co byłoby niezwykłe, niebanalne i zarazem nielogiczne, a później przeniesione na np. płótno.